In Nederland groeien zo’n 577.000 kinderen op bij een ouder die kampt met een psychische aandoening of verslaving. De ontwikkeling van deze kinderen wordt sterk beïnvloed door de persoonlijke problemen van hun ouders. Daarom startten we in 2016 met partners uit de geestelijke gezondheidszorg de pilot ‘Innovatieve psychiatrie’.
De pilot houdt in dat gezinsmanagers een sociaal psychiatrisch verpleegkundige (SPV’er) mee op het eerste huisbezoek nemen. De SPV’er gaat met ouders in gesprek en kan, als dat nodig is, ervoor zorgen dat zij de juiste ondersteuning of geestelijke gezondheidszorg krijgen. Inmiddels neemt Innovatieve psychiatrie een vaste plek in binnen de Transformatie Jeugd. Het programma van de gemeente Amsterdam – Amstelland dat nieuwe werkwijzen ontwikkelt om ervoor te zorgen dat kinderen zo gezond, veilig en thuis mogelijk opgroeien.
Sociaal psychiatrisch verpleegkundige Wilko van der Graaf werkt al meer dan vijfentwintig jaar voor Arkin en is sinds juni 2020 fulltime gedetacheerd bij Jeugdbescherming. Daarmee is Wilko de derde SPV’er in een team dat verder bestaat uit twee collega’s van de GGD. Hij werkt in zes teams, onder andere met gezinsmanager Yma Alkema die in Amsterdam Zuidoost actief is. Yma, eerder jeugdbeschermer in Australië, Groningen en Drenthe werkt sinds 1,5 jaar bij Jeugdbescherming Regio Amsterdam. Wilko en Yma vertellen wat hun bijzondere samenwerking hen en vooral de gezinnen die zij bezoeken, oplevert.
Lef om met de SPV’er aan de gang te gaan
Wilko heeft inmiddels zijn draai bij Jeugdbescherming helemaal gevonden. Wilko: “Ik merk bij de teams een grote bereidheid om samen te werken. Al hebben gezinsmanagers soms last van plankenkoorts. Het vraagt wat lef om met een SPV’er op pad te gaan.” Yma: “Een andere expert meenemen naar een gesprek, kan spannend zijn. Het is soms zoeken naar een juiste introductie van Wilko, wanneer je bijvoorbeeld weerstand bij ouders verwacht.”
Terug in de ouderrol helpen
Die weerstand blijkt in de praktijk reuze mee te vallen. Yma: “Sommige ouders vinden het fijn dat er iemand speciaal voor hen komt, anderen nemen het als gegeven aan. Een enkeling weigert een gesprek. Dat kan, praten is niet verplicht.”
Wilko: “Op zo’n moment bespreek ik alleen met de gezinsmanager wat er aan de hand is in het gezin. Omdat je samen optrekt, krijg je bredere schouders. Dat is echt een meerwaarde. Hierdoor kunnen gezinsmanagers gezinnen met ouders met psychiatrie of onbegrepen gedrag, beter begeleiden. Met de veiligheid van kinderen natuurlijk als het doel.”
“Ik help ouders hun angst om te zetten in een kracht.”
Geen wonderen verrichten
De inzet van een sociaal psychiatrisch verpleegkundige hoeft niet bij één gesprek te blijven en leidt niet altijd tot een verwijzing. Wilko: “Soms is een paar gesprekken voldoende om ouders sterker in hun opvoedersrol te zetten. Een andere keer gaan we op zoek naar passende verdere hulp. De wachtlijsten maken dit soms lastig. Bovendien moeten we ons niet blindstaren op doorverwijzen. De GGZ kan geen wonderen verrichten. Belangrijker is dat we begrijpen wat er gebeurt en ervoor zorgen dat een gezin verder komt. Hierbij hoort ook accepteren dat de mogelijkheden soms beperkt zijn.”
Dichterbij de ouder komen
Met zijn expertise coacht Wilko gezinsmanagers in het leren begrijpen van en omgaan met het gedrag van ouders. Wilko: “Een ouder hoeft geen vlekkeloze samenwerkingspartner te worden. Een van mijn lijfspreuken is ‘begrijpen is niet hetzelfde als goedkeuren’. De meerwaarde van het begrijpen van gedrag, is dat je als professional dichter bij de ouder komt te staan. Zonder daarbij de grens te verleggen in wat je wel of niet oké vindt.”
Yma: “Ik probeer altijd vanuit een match met ouders te werken. Dankzij Wilko’s bijdrage, lukt het beter om ook bij psychische kwetsbaarheid die match te maken. Door te kijken naar hoe je wél in gesprek blijft en naar wat haalbaar is. Zo sta je nog meer naast de ouder.” Ook helpt Wilko een verleden van psychiatrie makkelijker bespreekbaar maken. Wilko: “Ik richt me daarin vooral op het nu. Onlangs spraken we een ouder die bang was ervaringen uit het verleden, opnieuw te beleven. Dit hebben we om weten te draaien: als je weet hoe je met je zwakkere kanten om kunt gaan, hoef je minder bang te zijn dat de geschiedenis zich herhaalt. Zo zet je een angst om in een kracht.”
Veel te winnen
Regelmatig overleggen Levvel (voorheen Spirit en de Bascule), Arkin Jeugd, Arkin Volwassenzorg en Jeugdbescherming samen hoe zij de zorg voor complexe gezinnen beter op elkaar af kunnen stemmen. Wilko: “Het is goed dat deze samenwerking loopt, want op dit vlak valt er nog veel te winnen. Daar draag ik graag aan bij.”
Geluksmoment 2020
Een geluksmoment voor Yma dit jaar was toen het eindelijk lukte om bij een gezin op huisbezoek te gaan. De moeder wilde eerst niets van Jeugdbescherming weten. “We hebben het contact opgebouwd via de telefoon en later door te videobellen. Toen ik eenmaal op bezoek was, mocht ik alles weten. En wat bleek? Het gezin had eigen veiligheidsafspraken met elkaar gemaakt. Moeder was dus wel degelijk bezig geweest met de veiligheid van haar kinderen.” Wilko: “Dit is voor mij een voorbeeld van waar Jeugdbescherming sterk in is: mensen die bij hen terechtkomen, vanuit een positieve invalshoek, gericht op samenwerken, verder helpen. En dat met een vaak opvallende frisheid.”
Foto:
Wilko van der Graaf, sociaal psychiatrisch verpleegkundige
Yma Alkema, gezinsmanager